Η λέξη πανικός προέρχεται από το θεό Πάνα που με τις μεταμφιέσεις και τις ζαβολιές του τρόμαζε τους ανυποψίαστους ταξιδιώτες. Η διαταραχή πανικού περιλαμβάνει έντονες, απροσδόκητες και ξαφνικές κρίσεις άγχους που διαρκούν συνήθως μερικά λεπτά. Κατά τη διάρκεια αυτών των κρίσεων το άτομο νιώθει τρόμο και πιστεύει πως κινδυνεύει και απειλείται σωματικά («θα πάθω εγκεφαλικό ή ανακοπή και θα πεθάνω») ή/και κοινωνικά («θα χάσω τον έλεγχο της συμπεριφοράς μου και θα γίνω ρεζίλι») ή/και ψυχικά («θα τρελαθώ»).

Μια κρίση πανικού συνοδεύεται από έντονα σωματικά συμπτώματα. Χαρακτηρίζεται  πλήρης αν παρουσιάζονται τουλάχιστον τέσσερα από τα παρακάτω σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα:

• Ταχυκαρδία και αίσθημα έντονων παλμών
• Ζάλη, αίσθημα αστάθειας ή λιποθυμίας
• Δύσπνοια (δυσκολία στην αναπνοή ή αίσθημα ασφυξίας)
• Πόνοι στο στήθος ή δυσφορία
• Αίσθημα πνιγμού
• Μουδιάσματα ή μυρμηγκιάσεις σε όλο το σώμα
• Ναυτία ή ανακάτεμα στο στομάχι
• Εξάψεις ή κρυάδες
• Εφίδρωση
• Ταραχή ή τρεμούλες
• Φόβος επερχόμενου θανάτου
• Φόβος απώλειας ελέγχου των πράξεων
• Φόβος επερχόμενης τρέλας
• Αίσθημα ότι τα πράγματα δεν είναι αληθινά ή αίσθημα του απόμακρου σε ό,τι συμβαίνει γύρω.

Το 5% του γενικού πληθυσμού μπορεί να παρουσιάσει μια κρίση πανικού στη ζωή του. Μιλάμε για διαταραχή όταν τα περιστατικά αυτά επαναλαμβάνονται αρκετά συχνά (τέσσερις κρίσεις κατά τη διάρκεια ενός μήνα) ή αν έστω και ένα μεμονωμένο επεισόδιο έχει επηρεάσει σε τέτοιο βαθμό το άτομο που να διακατέχεται από συνεχή αγωνία για την εμφάνιση άλλης κρίσης (άγχος αναμονής). Διαταραχή πανικού μπορεί να παρουσιάζει το 1% - 1,5% του πληθυσμού. Αρχίζει σε νεαρή ηλικία (μεταξύ 20 και 30 ετών) και είναι συχνότερη στις γυναίκες.

Διαταραχή Πανικού με Αγοραφοβία/Αγοραφοβία

Η αγοραφοβία είναι συχνά φυσικό επακόλουθο του πανικού. Ωστόσο, όπως η διαταραχή πανικού μπορεί να εμφανίζεται μόνη της χωρίς αγοραφοβία, έτσι μπορούμε να μιλήσουμε για αγοραφοβία η οποία δεν συνοδεύεται από διαταραχή πανικού. Πρόκειται για το φόβο του ατόμου να βρεθεί σε μέρη ή καταστάσεις από τις οποίες η διαφυγή θα ήταν δύσκολη αν πάθαινε κάτι (π.χ. κρίση πανικού) ή δεν θα υπήρχε διαθέσιμη βοήθεια στην περίπτωση εμφάνισης κάποιου συμπτώματος. Ο φόβος ενός επικείμενου πανικού οδηγεί στην αποφυγή. Το άτομο καταλήγει να «φοβάται τον φόβο». Τα πιο συνηθισμένα μέρη που αποφεύγουν τα άτομα που υποφέρουν από διαταραχή πανικού με αγοραφοβία είναι τα μέσα μαζικής μεταφοράς (μετρό, λεωφορεία, αεροπλάνα, πλοία κ.λπ), super markets, εμπορικά κέντρα, συναυλίες ή μαζικές συναθροίσεις, μπαρ, ουρές, το αυτοκίνητο ιδιαίτερα σε μποτιλιάρισμα, αλλά και κλειστοί χώροι όπως ασανσέρ, κινηματογράφοι, θέατρα, εστιατόρια, δίπορτα αυτοκίνητα στα οποία η περίπτωση εγκλωβισμού παραλύει το άτομο. Η αγοραφοβία εμφανίζεται με συχνότητα 6% στο γενικό πληθυσμό. Αρχίζει μετά την ηλικία των 20 ετών και είναι συχνότερη στις γυναίκες.

Το Γνωσιακό – Συμπεριφοριστικό μοντέλο του Πανικού/Αγοραφοβίας

Η γνωσιακή – συμπεριφοριστική προσέγγιση εξηγεί τον φαύλο κύκλο του πανικού ως εξής: Διάφορα εσωτερικά ή εξωτερικά ερεθίσματα (πολλές φορές αθώα) π.χ. μια στιγμιαία ταχυπαλμία, μια ζάλη, ένα λαχάνιασμα κ.λπ. ερμηνεύονται σαν «συμπτώματα» ή δείκτες άμεσης και επικίνδυνης σωματικής ή ψυχολογικής βλάβης. Αυτή η αίσθηση κινδύνου οδηγεί σε άγχος που συνοδεύεται από πολλά και έντονα σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα. Όσο ο πάσχων ερμηνεύει τα συμπτώματα αυτά μ’ ένα καταστροφικό τρόπο, τόσο το άγχος και τα συνωδά συμπτώματα αυξάνονται και μεγεθύνονται με αποτέλεσμα τον πανικό.

Όσον αφορά στην περίπτωση της διαταραχής πανικού με αγοραφοβία, με οδηγό τις καταστροφικές του σκέψεις το άτομο ωθείται στην υιοθέτηση αποφευκτικών συμπεριφορών (αποφυγή τόπων και καταστάσεων, στις οποίες κατά το παρελθόν το άτομο είχε βιώσει μια κρίση πανικού) ή στην υιοθέτηση «δεκανικιών» ή «προφυλάξεων» ώστε να μη συμβεί μια κρίση (π.χ. να συνοδεύεται από κάποιον, να έχει πάντα μαζί του κάποιο αγχολυτικό κ.λπ). Η αποφυγή βραχυπρόθεσμα ανακουφίζει το άτομο. Μακροπρόθεσμα, όμως, περιορίζει τη δραστηριότητά του και το εγκλωβίζει σε ένα δυσλειτουργικό τρόπο ερμηνείας της επικινδυνότητας των συμπτωμάτων και της πραγματικότητας.

Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία

Οι μελέτες δείχνουν πως η γνωσιακή – συμπεριφοριστική θεραπεία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στην αντιμετώπιση του πανικού και της αγοραφοβίας. Από τη μία οι γνωσιακές τεχνικές στοχεύουν στην αμφισβήτηση και τροποποίηση των απειλητικών – καταστροφικών πεποιθήσεων. Από την άλλη οι συμπεριφοριστικές τεχνικές αποσκοπούν στην έκθεση των πασχόντων στα φοβογόνα ερεθίσματα προκειμένου να σταματήσουν να τα αποφεύγουν. Η έκθεση είναι σταδιακή ξεκινώντας από αγχογόνα ερεθίσματα που το άτομο θεωρεί πιο εύκολο να αντιμετωπίσει. Καθώς το άτομο επαναδραστηριοποιείται και εξοικειώνεται με καταστάσεις που του προκαλούν φόβο, η έκθεση επεκτείνεται σε δυσκολότερα ερεθίσματα.