Ψυχοθεραπεία θεωρείται η διαδικασία αλληλεπίδρασης με έναν ειδικό ψυχικής υγείας με στόχο την βελτίωση διαταραχών ή δυσκολιών στο γνωστικό, συναισθηματικό ή συμπεριφοριστικό τομέα. Υπάρχουν πολλών ειδών ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, η κάθε μία με τη δική της θεωρία για την ανάπτυξη της προσωπικότητας, θεώρηση πάνω στη δημιουργία, διατήρηση και αλλαγή των ψυχικών προβλημάτων και τις δικές της θεραπευτικές μεθόδους.

Σχεδόν όλες, όμως, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό αποτελούν διεργασίες μάθησης. Από μόνη της η συναισθηματική στήριξη δεν συνιστά ψυχοθεραπεία. Η ψυχοθεραπεία δεν είναι «νοητικό μασάζ». Δεν είναι, επίσης, παροχή συμβουλών ή λύσεων.

Στόχος της είναι να βοηθήσει το άτομο να ανακαλύψει τη δική του φωνή και το κουράγιο να την εμπιστευθεί για να επιφέρει τις επιθυμητές αλλαγές στη ζωή του υπό την καθοδήγηση, φροντίδα και εκπαίδευση ενός ειδικευμένου «συνεργάτη», του θεραπευτή του, ο οποίος σε καμία περίπτωση δεν είναι παντοδύναμος ή θαυματοποιός.

Βασική προϋπόθεση για μια αποτελεσματική θεραπευτική διαδικασία είναι το άτομο που ζητά βοήθεια να διακατέχεται από το κίνητρο για αλλαγή.

Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία

Οι αρχές της φαινομενολογίας, της κατασκευαστικής θεωρίας και της γνωστικής ψυχολογίας συνιστούν τα θεμέλια της γνωσιακής θεωρίας και θεραπείας. Υπάρχουν περίπου 20 είδη γνωσιακής ή γνωσιακής – συμπεριφοριστικής προσέγγισης. Κατά τη θεωρία αυτή, ο τρόπος που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και ερμηνεύουν τις καταστάσεις επηρεάζει άμεσα το συναίσθημα και τη συμπεριφορά τους και αντίστροφα.

Οι γνωσιακοί «χάρτες», τους οποίους χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να προβλέψουν, να προσαρμοστούν και να ελέγξουν τον κόσμο γύρω τους, βασίζονται σε γνωσιακές κατασκευές ή «γνωσίες» (σκέψεις) με τις οποίες ερμηνεύουν την πραγματικότητα.

Για τη γνωσιακή θεωρία, οι σκέψεις αποτελούν το κλειδί της παρέμβασης. Επομένως, στόχος του γνωσιακού θεραπευτή είναι σε συνεργασία με τον θεραπευόμενο να επέμβει στο επίπεδο της δυσλειτουργικής σκέψης, προκειμένου να αμφισβητήσει την βασιμότητά της και να την τροποποιήσει. Το αποτέλεσμα θα περιλαμβάνει παράλληλες αλλαγές στο συναίσθημα και στην συμπεριφορά.

Πρόκειται για μία βραχεία και δομημένη θεραπευτική προσέγγιση η οποία εστιάζει στο «εδώ και τώρα» των προβλημάτων των ανθρώπων. Αποτελεί εκπαιδευτικό μοντέλο γιατί διδάσκει τους θεραπευόμενους μεθόδους που μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να αξιολογήσουν τις δυσλειτουργικές τους πεποιθήσεις και να τις τροποποιήσουν.

Η πορεία της βασίζεται στο συνεργατικό εμπειρισμό και η Σωκρατική ή «μαιευτική» μέθοδος αποτελεί σημαντικό εργαλείο του γνωσιακού θεραπευτή για την απόσπαση και αναδόμηση των ρητών και άρρητων πεποιθήσεων των θεραπευομένων. Η βιβλιογραφία έχει δείξει την αποτελεσματικότητα της γνωσιακής ψυχοθεραπείας με ένα πλήθος ψυχικών διαταραχών όπως κατάθλιψη, φοβίες, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές σίτισης, προσωπικότητας κ.λπ.